انواع بستر کشت گلخانه ای

انواع بستر کشت گلخانه ای

بستر یا محیط کشت به مواد جامدی که بجای خاک در کشت هیدروپونیک می توان استفاده نمود اطلاق می شود. اما در ابتدای این فصل با خصوصیات یک بستر کشت خوب آشنا شدید.

محیط کشت باید دارای خصوصیت های زیر باشد:

• بستر کشت باید از لحاظ شیمیایی خنثی باشد.
• بستر کشت باید از لحاظ شیمیایی پایدار باشد.
• بستر کشت باید تمیز باشد و قبل از کشت باید ضد عفونی شود.
• بستر کشت باید زهکش خوبی داشته باشد و آب اضافی از آن خارج شود.
• بستر کشت باید دارای ظرفیت نگهداری آب و هوای کافی با نسبت متعادل را داشته باشد.
• بستر کشت باید قابلیت بافری خوبی داشته باشد یعنی در برابر تغییر PH مقاومت کند.
• بستر کشت باید دارای قابلیت تبادل کاتیونی متوسط باشد.

انواع بستر کشت گلخانه ای

سه گروه محیط کشت یا بستر متخلخل برای کشت هیدروپونیک براساس منشاء آنها وجود دارد:

• بستر کشت معدنی
• بستر کشت مصنوعی
• بستر کشت آلی

در ادام به توضیح هر کدام از موارد بالا خواهیم پرداخت:

1- بستر کشت معدنی

بستر کشت معدنی شامل انواع سنگ ها و صخره ها می شود و موارد زیر را شامل می شود:

• بستر کشت ماسه (Sand): اندازه ذرات بستر ماسه باید کمتر از 2 میلیمتر باشد و بسته به قطر ذرات ماسه، قدرت نگهداری آب بستر متفاوت است. عمدتاً به آسانی در مناطق صحرایی و رودخانه ها قابل دسترسی است. ماسه های رودخانه ای بخاطر شیرینی اشان ارجح تر است. مزیت اصلی ماسه و سنگریزه خالص، اینست که بصورت ثابت مانده و حالت خود را از دست نمی دهد، لذا نیاز به تعویض سالانه بستر وجود ندارد. اما عیب بستر کشت ماسه بالا بودن وزن آن است. در حال حاضر ترکیب ماسه و پرلایت استفاده می شود.
• بستر کشت سنگریزه (Gravel): بستر کشت سنگریزه بسیار ارزان است و همه جا در دسترس است. ذرات بستر کشت سنگریزه عموماً بین 2 تا 15 میلیمتر است. قدرت نگهداری آب بستر کشت سنگریزه بسیار کم است و مواد غذایی بسرعت از دسترس ریشه خارج می شود. مخلوط 3 به 1 سنگریزه و ماسه محیط رشد خوبی برای ریشه گیاهان فراهم می کند. البته سنگریزه و پرلیت نیز مناسب است.
• بستر کشت پشم سنگ (Rockwool): در ابتدا برای عایق ابداع شد. برای ساخت بستر کشت پشم سنگ ابتدا ترکیبی از سنگ آهک و کک را در حرارت بالاتر از 1500 درجه سانتیگراد ذوب نموده سپس بصورت الیاف یا رشته در آورده که پس از سرد شدن بوسیله صمغ مخصوص مثل اوره یا فورمول بهم چسبیده و بوسیله پوششی از مویان آبدوست پوشیده می شوند.
  بستر پشم سنگ دارای خاصیت جذب آب 90% و هوای زیاد است.
  بستر پشم سنگ قابلیت تبادل کاتیونی ندارد و اثر کمی روی PH محلول غذایی می گذارد.
• بستر کشت پرلایت: بستر کشت پرلایت نوعی آلومینوسیلیکات بی اثر آتشفشانی است. سبک، جاذب رطوبت و نسبتاً خنثی و پایدار است.
  سنگ معدن پس از خرد شدن در دمای 760 درجه سانتی گراد تیمار می شود. در این دما، رطوبت ذرات تبخیر شده و باعث باز شدن ذرات از یکدیگر و ایجاد دانه های کوچک اسفنجی بسیار سبک می شود. تیمار با دمای بالا باعث تولید یک بستر کشت کاملاً استریل می گردد.
  بستر کشت پرلایت قدرت بافری دارد و ظرفیت تبادل کاتیونی این کانی پایین است.
  بستر کشت پرلایت آب را در سطح خود جذب کرده و به آرامی رها می کند. قابلیت جذب آب پرلایت 3 تا 4 برابر وزن آن می باشد.
  پرلایت باعث افزایش زهکش بستر کشت شده و تهویه آن را بیشتر می کند.
  دانه بندی مناسب برای استفاده از بستر کشت پرلایت در گلخانه بین 1 تا 5 میلیمتر است.
  عیب اصلی پرلایت عدم دوام مکانیکی آن بوده بطوری که دانه های پرلایت به مرور و بعد از گذشت 2 یا 3 سال استفاده متلاشی شده و تبدیل به پودر خیلی نرم می شود. فرسایش پرلایت باعث فشردگی و در نهایت تولید خفگی ریشه گیاه خواهد شد. البته بستر کشت پرلایت بسیار ارزان می باشد و می توان زودتر بستر را تعویض نمود.
• بستر کشت ورمی کولایت: بستر ورمی کولیت از دو ماده معدنی با نام های ورمیکولایت و بنتونیت تشکیل یافته است. هنگامی که این مواد در دمای بالای 1000 درجه سانتیگراد و به مدت 10 تا 15 دقیقه حرارت می بینند منبسط می شوند. محصول بدست آمده از لحاظ وزنی سبک، ضدعفونی شده و دارای خاصیت نگهداری آب و هوای زیاد است.
  بستر کشت ورمی کولایت دارای قابلیت بافری خوبی است یعنی در مقابل تغییر PH مقاومت می کند. قابلیت تبادیل کاتیونی بالایی نیز دارد.
• بستر کشت زئولیت: بر اساس گزارش سازمان جغرافیایی ایران زئولیت از نظر فراوانی، دومین کانی بعد از کانی آهن می باشد و کلینوپتیلولیت با درصد زئولیتی بین 71 تا 95 درصد، فراوان ترین نوع زئولیت در ایران است.
  تحقیقات نشان داده است که بستر کشت زئولیت باعث افزایش عملکرد، کاهش نیاز کودی و کاهش در شسته شدن ازت نیتراته و پتاسیم شده است. وزن مخصوص آن شبیه ماسه است. معمولاً در ترکیب با سایر مواد و برای کشت هیدروپونیک توصیه می شود.
  بستر کشت زئولیت قدرت بالایی در جذب و از دست دادن آب و کاتیون ها دارند. بدون اینکه تغییر عمده در ساختمان آنها رخ دهد.
• بستر کشت پوکه معدنی (Tuff): پوکه یا تفاله معدنی یک سنگ آتشفشان متخلخل به رنگ قهوه ای است که می توان با اندازه های مختلف آن را تهیه کرد. خصوصیت فیزیکی پوکه معدنی عالی است. اما PH آن می تواند تا حد زیادی تغییر کند و از 7 تا 10 تغییر خواهد کرد.
• بستر کشت رس بسط داده شده (لیکا): گلوله ها و دانه های حاصل از پرداخته شدن رس مرطوب بوسیله درجه حرارت های بالا و حدود 1100 درجه سلسیوس می باشند.
  خلل و فرج بستر کشت رس بسط داده شده، درشت و بسته بوده و در نتیجه ظرفیت نگهداری آب آن ها کم می باشد. PH بستر کشت مذکور خنثی و حدود 7 است.
  ظرفیت تبادل این بستر کم بوده و بهمین خاطر خاصیت شیمیایی خنثی دارد ولی با توجه به روش تهیه و بخصوص کیفیت رس بکار برده شده گاهی از نظر شیمیایی فعال بوده و یون کلسیم آزاد می کند.

2- بستر کشت مصنوعی

بستر کشت مصنوعی شامل مواد زیر می شود:

• بستر کشت اسفنج
• بستر کشت پلاستیک منبسط
• بستر کشت پلی اورتان
• بستر کشت فرمالدئید اوره (Urea Formaldehyde)

3- بستر کشت آلی

بستر کشت آلی شامل مواد زیر می شود:

• بستر کشت تراشه چوب یا خاک اره درشت: بستر کشت خاک اره، ذراتی بین 0.5 تا 1.5 سانتی متر است. خاک اره چوب های سخت مثل اکالیپتوس باید قبل از استفاده پوسیده شود. برخی خاک اره ها نباید استفاده شود زیرا برای گیاه سمی است. خاک اره ها در طی رشد گیاه تجزیه می شود. همچنین ازت بستر کشت خاک اره کم است.
  ظرفیت تبادل کتیونی این بستر کم است و میزان آب قابل دسترس گیاه در این بستر کم است.
• بستر کشت پیت (Peat): پیت بقایای پوسیده گیاهان در شرایط غیرهوازی در آب می باشد که پس از پوسیدن، آنها را خشکانیده و برای مصرف بسته بندی می کنند.
  پیت ها سه نوع اند:
  الف) پیت ماس: از بقایای پوسیده خزه ها بخصوص نوعی خزه به نام اسفاگنوم بدست می آید. ده برابر وزن خود آب جذب می کند. بسیار اسیدی بوده (بین 3.8 تا 4.8) و مقدار جزئی نیتروژن دارد.
  ب) پیت علف های خانواده گرامینه: این نوع پیت کمتر از نوع قبل اسیدی می باشد. (بین 4.5 تا 7)
  ج) پیت هوموسی: این نوع پیت بیشتر پوسیده شده و از پوسیدن خزه ها و علف های خانواده گرامینه تشکیل شده است. دارای 2 تا 3.5 درصد ازت و قدرت کمتری در جذب آب دارد.
• بستر کشت کوکوپیت یا پیت نارگیل (Coco Peat): پیت نارگیل که از فیبر نارگیل تهیه می شود دارای قابلیت نگهداری آب بالایی می باشد و حاوی مواد غذایی بالا و محیطی نسبتاً اسیدی است.
• بستر کشت پوست درختان: شاید مهمترین ماده آلی جایگزین پیت در حال حاضر، پوست درختان باشد. پوست درخت در کارخانه های چوب بری بوسیله ماشین های مخصوص از تنه درختان کنده می شود و سپس بوسیله آسیاب های چکشی آسیاب و از الک های مناسب عبور داده می شود.
• بستر کشت سبوس برنج: پوست شلتوک یک محصول ثانویه از فرآیند برنج کوبی است که براحتی در دسترس می باشد. در واقع پوسته شلتوک یک محصول زائد و بدون استفاده صنعتی می باشد.

• قبلی