جوانه گیاهان
همان طور که در مطلب قبلی گفته شد جوانه، ساقه بسیار جوان و کوچکی است که توسط فَلس های بسیار سخت پوشانده شده است.
تقسیم بندی جوانه ها، براساس محل تشکیل
- جوانه های جانبی: جوانه ی جانبی در مجاورت برگ ها قرار دارد و مسئول تولید ساقه فرعی و گل می باشد.
- جوانه انتهایی: جوانه ی انتهایی، مسئول رشد طولی و طویل شدن گیاه است.
هورمون هایی که در گیاه تولید می شود
در گیاهان 4 نوع هورمون مختلف تولید می شود که هر کدام وظایف مختلفی را به عهده دارند:
- هورمون اُکسین
- هورمون جیبرلین
- هورمون اتیلن
- هورمون سیتوکینین
هورمون های بالا در یک نقطه از گیاه تولید می شود و در طول گیاه حرکت کرده و اثر خود را می گذارند. نکته ای که وجود دارد این است که هورمون در محل تولید شده، اثری ندارد.
غالبیت جوانه انتهایی
غالبیت جوانه انتهایی به دلیل تولید هورمون اُکسین در جوانه ی انتهایی می باشد. در واقع هورمون اُکسین به میزان زیاد در جوانه ی انتهایی تولید می شود، سپس این هورمون به سمت پایین شاخه حرکت می کند و در مسیر حرکت خود وارد جوانه های جانبی شده و از فعال شدن این جوانه ها جلوگیری می کند. با وجود هورمون اُکسین در جوانه ی انتهایی، رشد گیاه به سمت بالا تضمین می شود.
تا مادامی که جوانه ی انتهایی وجود دارد این غالبیت نیز وجود دارد و جوانه های جانبی، به حالت خفته باقی می مانند. حال اگر به هر دلیلی جوانه ی انتهایی از بین برود (مثل هرس کردن یا شکستن در اثر باد یا در اثر آفت)، غالبیت جوانه ی انتهایی برداشته می شود و نزدیک ترین جوانه ی جانبی به انتها، فعال می شود و رشد طولی گیاه را ادامه می دهد.
نکته: در باغبانی، هرس کردن یکی از مهمترین عملیات زراعی است. در واقع هرس صحیح باعث می شود تا مرکز گیاه نور بهتری دریافت کرده و عملکرد و میوه دهی گیاه بهتر خواهد شد. بر این اساس دو نوع هرس داریم:
الف) هرس شلجمی: ساقه اصلی گیاه، با فاصله 20 تا 30 سانتیمتر از شاخه فرعی قطع می شود.
ب) هرس جامی: ساقه اصلی گیاه، با فاصله 10 تا 15 سانتیمتر از شاخه فرعی قطع می شود.
تقسیم بندی جوانه ها، بر اساس وظیفه
- جوانه های رویشی: این نوع جوانه ها، تبدیل به شاخ و برگ می شوند.
- جوانه های زایشی: این نوع جوانه ها، یا تبدیل به گل یا تبدیل به شاخ و برگ و گل می شوند.
بنابراین جوانه های زایشی خود به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) جوانه های زایشی ساده: تبدیل به گل می شوند.
ب) جوانه های زایشی مرکب: تبدیل به شاخ و برگ و گل می شوند.
تمایز یابی جوانه ها
در بالا با جوانه های رویشی و زایشی آشنا شدید، اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چه عاملی در گیاه باعث می شود تا یک جوانه تبدیل به جوانه رویشی یا زایشی شود ...!؟
عوامل موثر بر تمایزیابی جوانه ها
- میزان هورمون جیبرلین در گیاه
- میزان تغذیه جوانه ها در گیاه
تولید جوانه های رویشی: افزایش میزان هورمون جیبرلین و کاهش تغذیه جوانه ها باعث تولید بیشتر جوانه های رویشی خواهد شد.
تولید جوانه های زایشی: کاهش میزان هورمون جیبرلین و افزایش تغذیه جوانه ها باعث تولید بیشتر جوانه های زایشی خواهد شد.
نکته: علت ایجاد سال آوری (یعنی یکسال پُرمحصول و یکسان کم محصول) مربوط به برهم خوردن توازن شکل گیری جوانه های زایشی و رویشی می باشد. بنابراین جهت ایجاد تعادل و عدم بوجود آمدن سال آوری، در سال های پرگلی گیاه، حتما بایستی تعدادی از گل ها را حذف و یا تعدادی از میوه ها را در مرحله ی کوچکی یا اصطلاحاً چاقاله کنده شود و همچنین تغذیه گیاه، بیشتر انجام گردد و حتماً هرس باردهی بر روی گیاه انجام گیرد تا گیاه مورد نظر دچار سال آوری نگردد و در سال آینده گل و میوه ی متعادلی داشته باشد. در غیراین صورت احتمال اینکه برای چندین سال اُفت گل و میوه یا اُفت عملکرد بوجود آید هست.
هرس زخم زنی
از روش های هرس باردهی که در اغلب درختان میوه می توانیم استفاده کنیم، روش های زخم زنی در پوست گیاه می باشد.
مکانیسم عمل زخم زنی به این صورت می باشد که باعث تقویت جوانه ها توسط شیره ی پروده شده و در نتیجه به انجام تمایز یابی در جهت تشکیل جوانه های زایشی کمک خواهد کرد.
روش های مختلف هرس زخم زنی
- شکاف زنی: در روش شکاف زنی، زیر تک تک جوانه ها توسط چاقو، شکاف های مورب زده می شود.
- تکه برداری: در روش تکه برداری، تکه ای از پوست درخت و زیر جوانه برداشته می شود.
- پوست واژگونی: در روش واژگونی، تکه پوست برداشته شده را به صورت سر و ته سرجای خود قرار می دهیم.
- حلقه زنی: در زمانی که بخواهیم یک شاخه را بارور نماییم از روش حلقه زنی استفاده می کنیم، معمولاً در پایین ترین قسمت شاخه، زخمی به صورت حلقه و دایره ای شکل ایجاد می کنیم.
- طوقه برداری: این روش را حتماً در شاخه های جانبی انجام دهید زیرا احتمال اینکه شاخه خشک شود وجود دارد. البته اگر اصول رعایت شود مشکلی پیش نخواهد آمد.
روش طوقه برداری همانند روش حلقه زنی است با این تفاوت که دو حلقه کنار هم و بفاصله 0.5 سانتیمتر از هم زده می شود و پوست بین این دو حلقه که به عرض 0.5 سانتیمتر می باشد از جای خود در آورده می شود.
توجه: زمانی که شیره پرورده از برگ ها به سمت پایین شاخه حرکت می کند، به پوست برداشته شده می رسد و نمی تواند از پوست برداشته شده عبور کند و بنابراین جوانه های قبل از زخم زنی بهتر تغذیه می شوند احتمال اینکه به جوانه زایشی تبدیل شوند بیشتر خواهد شد. - خم ساختن شاخه: اکثر شاخه هایی که از نوع نَرَک هستند و می دانیم که روی آنها گل و میوه ایجاد نمی شود را خم کرده و به شاخه پایین می بندیم. در واقع خم شدن شاخه مانع عبور شیره ی پرورده شده و بنابراین جوانه ها تغذیه بهتری شده و امکان اینکه به جوانه های زایشی تبدیل شوند بیشتر خواهد شد.
هرس مو
یکی از گیاهانی که عملکرد و میوه دهی و باردهی آن به شدت به هرس بستگی دارد، درخت مو است.
هرس مو، را می توانید 15 اسفندماه و یا آخر پاییز انجام دهید.
هرس مو باید روی شاخه های یکساله انجام شود و 4 تا 6 جوانه را نگه می داریم و بقیه شاخه را قطع می کنیم، توجه فرمایید که جوانه های روی شاخه مذکور در سال بعد تبدیل به زایشی خواهند شد و تولید میوه خواهند کرد.
شاخه ای که دارای میوه است و در انتهای شاخه هیچ میوه ای ایجاد نشده است را می توان از آخرین میوه به بعد را برش دهیم.
برای تعدیل باردهی درختان میوه، در سال هایی که گل زیادی تولید شده، هرس گل یا میوه و تقویت گیاه به خصوص با عناصری که در تمایز یابی جوانه ها نقش دارند موثر خواهند بود.
نکته: جوانه های زایشی و رویشی هر کدام نیاز به خواب زمستانی دارند و تا سرما نبینند، باز نخواهند شد.
جوانه رویشی : بعد از 100 ساعت و دمای زیر 5 درجه سانتیگراد ß تبدیل به شاخه و برگ
جوانه زایشی : بعد از 120 ساعت و دمای زیر 5 درجه سانتیگراد ß تبدیل به گل و میوه
- نوشته شده توسط امیر پهلوان صادق
- بازدید: 11707
دیدگاه‌ها